Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη – Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη δεσπόζει στο κέντρο της πόλης, πάνω από την αρχαία Ρωμαϊκή Αγορά, επί της οδού Αγίου Δημητρίου. Από το 1988 ο Ναός συγκαταλέγεται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και αποτελεί το σημαντικότερο παλαιοχριστιανικό μνημείο της πόλης.

Τι αποκάλυψαν οι ανασκαφές: η ιστορία του Ναού

Όπως μαρτυρούν οι ανασκαφές, ο Ναός του Αγίου Δημητρίου είναι χτισμένος σε ένα σημείο όπου λειτουργούσαν τα δημόσια λουτρά κατά την ρωμαϊκή περίοδο.

Η παράδοση αναφέρει ότι στο μέρος αυτό φυλακίστηκε και μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος με λογχισμό.

Αργότερα, κατά το έτος 313 μ. Χ. μετά το Διάταγμα του Μεδιολάνου περί Ανεξιθρησκίας, ένας «οικίσκος», δηλαδή μικρός ναός, χτίστηκε πάνω από τον τάφο του Αγίου.

Στον οικίσκο αυτό προσέτρεχε πλήθος πιστών για να προσκυνήσουν τον τάφο του Αγίου και να προσευχηθούν για θεραπεία από βαριές ασθένειες.

Ανάμεσα στους προσκυνητές ήταν και ο έπαρχος του Ιλλυρικού Λεόντιος. Ο ίδιος θεραπεύτηκε από σοβαρή ασθένεια και για να δείξει την ευγνωμοσύνη του, έκτισε έναν μεγαλοπρεπή Ναό προς τιμήν του Αγίου Δημητρίου, στο σημείο όπου βρισκόταν μέχρι πρότινος ο οικίσκος.

Στον επιβλητικό ναό, ο οποίος ολοκληρώθηκε κατά τον 5^ο αιώνα, μεταφέρθηκε και ο τάφος του Αγίου, μέσα σε ένα κιβώριο στο μεσαίο κλίτος. Σήμερα, το κιβώριο αυτό βρίσκεται στο βόρειο κλίτος.

Το έτος 620 μ.Χ. ένας μεγάλος σεισμός κατέστρεψε τον ναό και χτίστηκε ξανά τον 7^ο αιώνα, σύμφωνα με το πρότυπο του αρχικού ναού. Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου συνέχισε να ακτινοβολεί και να προσελκύει πλήθος πιστών σε όλη τη Βυζαντινή περίοδο.

Η περίοδος της Τουρκοκρατίας

Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, από το 1493 που κατακτήθηκε η Θεσσαλονίκη από του Τούρκους, ο Ναός του Αγίου Δημητρίου, μετατράπηκε σε τζαμί με την ονομασία Kasimiye Camii.

Την περίοδο εκείνη, η χριστιανική λατρεία είχε περιοριστεί σε ένα μικρό χώρο, όπου και δημιουργήθηκε το κενοτάφιο του Αγίου.

Η πλήρης λειτουργία του Ναού επανήλθε στους πιστούς το 1912 με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.

Η Αρχιτεκτονική του Ναού

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου αρχιτεκτονικά έχει τον τύπο της πεντάκλιτης Βασιλικής. Ιδιαίτερης ιστορικής και αισθητικής αξίας θεωρούνται οι εννέα ψηφιδωτοί πίνακες, καθώς και τα τάματα, τα οποία χρονολογούνται τον 6^ο και 7^ο αιώνα και βρίσκονται στους κίονες (πεσσούς) του Ιερού Βήματος.

Η Κρύπτη και οι στοές κάτω από τον Ναό: το σημείο που φυλακίστηκε και μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος

Ένα ολόκληρο σύμπλεγμα στοών με διαδρόμους και ισχυρούς στύλους βρίσκεται κάτω από το Ιερό Βήμα του σημερινού Ναού του Αγίου Δημητρίου.

Κατά τα ρωμαϊκά χρόνια, ο χώρος αυτός ήταν ισόγειος και αποτελούσε το λουτρό. Αργότερα, είχε διαμορφωθεί μία κρήνη με πέντε κόγχες και στοές.

Μετά την ίδρυση του πρώτου μεγάλου Ναού κατά τον 5^ο αιώνα, οι πιστοί τιμούσαν τον Άγιο Δημήτριο μέσω του αγιάσματος που έρεε στην κρήνη από πηγάδι που σώζεται και σήμερα, στην βόρεια πλευρά του Ιερού.

Επιπλέον, στην Κρύπτη συναντάμε ένα Παρεκκλήσιο με άνοιγμα στην ανατολική πλευρά, το οποίο αρχικά συνδεόταν με την κρήνη του αγιάσματος και με το Ιερό του Ναού. Το σημείο αυτό ακριβώς θεωρείται ο τόπος όπου μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος Μυροβλύτης.

Εδώ μπορείτε να βρείτε εικόνες με τον Άγιο Δημήτριο τον Μυροβλήτη.

Στη σύγχρονη ιστορία, η Κρύπτη ήρθε στο φως το 1917 μετά από την ολέθρια πυρκαγιά που ισοπέδωσε την πόλη της Θεσσαλονίκης. Εκτεταμένες εργασίες αναστήλωσης και συντήρησης ανέδειξαν τις κατακόμβες και την σπουδαιότητα του χώρου. Το 1988 άνοιξαν και επίσημα οι πύλες για το κοινό με τη μορφή έκθεσης μουσείου.

Σήμερα, στον χώρο της Κρύπτης εκτίθενται διάφορα αντικείμενα στα οποία οι πιστοί φύλασσαν το αγίασμα και το μύρο, όπως αγγεία, πήλινα, μεταλλικά και γυάλινα δοχεία. Επιπλέον, σε κάποια σημεία συναντάμε ίχνη από τοιχογραφίες, γλυπτά και επιγραφές, τα οποία χρονολογούνται τον 5^ο αιώνα.

Το Παρεκκλήσιο του τάφου του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Ευθυμίου

Στον χώρου του ναού, υπάρχει και το παρεκκλήσιο του τάφου του Αγίου Δημητρίου. Ο τάφος αρχικά βρισκόταν κάτω από την Αγία Τράπεζα στο Ιερό Βήμα. Ωστόσο, πιθανόν για πρακτικούς λόγους, ο τάφος του Αγίου μεταφέρθηκε στο σημείο εκείνο για να διευκολύνονται οι πιστοί που ήθελαν να προσκυνήσουν τον τάφο, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Συνάμα, δεξιά του Ιερού Βήματος συναντάμε και το παρεκκλήσιο του Αγίου Ευθυμίου, το οποίο χρονολογείται τον 13^ο αιώνα.

Χαρακτηριστικές είναι οι τοιχογραφίες που κοσμούν το παρεκκλήσι. Σύμφωνα με στοιχεία, οι τοιχογραφίες ανήκουν στον γνωστό αγιογράφο Μανουήλ Πανσέληνο από τη Θεσσαλονίκη.

Οι τοιχογραφίες αυτές παρουσιάζουν αξιοσημείωτες ομοιότητες με τις τοιχογραφίες που βρίσκουμε στο Πρωτάτο των Καρυών του Αγίου Όρους, οι οποίες φιλοτεχνήθηκαν από τον Πανσέληνο στο χρονικό διάστημα από το 1282 μέχρι το 1328.

Ἀπολυτίκιον

Μέγαν εὕρατο ἐv τοῖς κιvδύvοις, σὲ ὑπέρμαχοv, ἡ οἰκουμένη, Ἀθλοφόρε τὰ ἔθνη τροπούμενον. Ὡς οὖν Λυαίου καθεῖλες τὴν ἔπαρσιν, ἐν τῷ σταδίῳ θαῤῥύvας τὸν Νέστορα, οὕτως Ἅγιε, Μεγαλομάρτυς Δημήτριε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.

Κοντάκιον

Τοῖς τῶv αἱμάτων σου ῥείθροις Δημήτριε, τὴv Ἐκκλησίαν Θεὸς ἐπορφύρωσεv, ὁ δούς σοι τὸ κράτος ἀήττητοv, καὶ περιέπωv τὴν πόλιv σου ἄτρωτοv· αὐτῆς γὰρ ὑπάρχεις τὸ στήριγμα.